Prolazeći Masarikovom ulicom u Sremskoj Mitrovici, velika većina stanovnika ovog grada nije ni svesna da se ispod njih nalaze ostaci nekada najveće građevine van Italije, sirmijumskog hipodroma, koji je sagrađen početkom četvrtog veka.
Posmatrajući koloseum Flavijevaca u Rimu, turista ostaje zapanjen pred grandioznošću očuvanih ostataka ove građevine, ali će ostati uskraćen za informaciju da to nije najveća i najmonumentalnija građevina rimske civilizacije. Laskavu titulu najveće građevine ipak je nosio rimski hipodrom, poznatiji kao „Circus Maximus“, sagrađen u vreme vladavine imperatora Kaligule. „Circus Maximus“ je imao impozantne dimenzije, 527 metara dužine, 100 metara širine, a primao je oko sto hiljada gledalaca.
Dugo se smatralo da je sledeći po veličini bio čuveni Carigradski hipodrom, ali su istraživanja vođena u Sremskoj Mitrovici sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog veka utvrdila da je drugi rimski hipodrom po veličini u Carstvu bio sirmijumski. Međunarodna arheološka ekipa, sastavljena od stručnjaka Muzeja Srema, arheološkog instituta „Smithsonian“ i univerziteta „Denison“, otkrila je ostatke sirmijumskog hipodroma. Ovi stručnjaci su najpre pronašli delove gledališta, a zatim i trkačke staze i centralne spine ukrašene egipatskim obeliskom, koji je otkriven još davne 1939. godine.
Dimenzije hipodroma su, posle obimnog istraživanja, utvrđena na 521 metar dužine i 100 metara širine, što je samo mala razlika naspram rimskog hipodroma „Circus Maximus“, što nam daje za pravo da tvrdimo da je kapacitet gledališta bio isti, oko sto hiljada numerisanih mesta.
Datovanje hipodroma je takođe urađeno vrlo precizno i pokazuje da ova impozantna građevina datira iz 313. godine naše ere, za vreme imperatora Licinija. Ipak, postoje indicije da je car Licinije obnovio postojeće zdanje koje je izgrađeno za vreme cara Galerija, tetrarhijskog vladara kojem je Sirmijum bio prestonica. S druge strane, ovo relativno kasno datovanje ne znači da Sirmijum nije imao prostor za igru i ranije. Istraživači Frere i Leper su utvrdili da se na reljefu na stubu cara Trajana u Rimu nalazi prikaz Sirmijuma i njegove ratne luke. Na tom reljefu je, na periferiji utvrđenja, prikazan i veliki koloseum.
O tome svedoče i mnogi prikazi na rimskim opekama i kamenim spomenicima pronađenim u Sremskoj Mitrovici, koji prikazuju gladijatore i njihove borbe. Čak je i u antičkim letopisima zabeleženo da je najčuveniji rimski gladijator Lyaos odneo nekoliko pobeda u sirmijumskom koloseumu. Uz ovu građevinu se nalazila sirmijumska carska palata koja je bila povezana sa trkalištem nizom hodnika. Ti hodnici su vodili do carske lože na sredini gornjeg sprata gledališta.
Postojanje carske lože je utvrđeno i datovano, a imala je dimenzije 9.7 x 3.7 metara. Sam hipodrom bio je toliko visok da je jedan deo njegovog spoljnog zida služio i kao gradski bedem. Koliko je to bilo svedoče nam i podaci da je sirmijumski bedem bio visok od 12 do 17 metara. Sirmijumski hipodrom je krajem IV i početkom V veka doživeo sudbinu drugih objekata namenjenih javnoj zabavi u istočnom delu Carstva. Kraj cirkuskih igara u panonskoj metropoli kao da je simbolički obeležen nalazom veće količine konjskih skeleta u skrivenom hodniku, u koji su uginule životinje bile bačene.
U V i VI veku, arena trkališta je ostacima privremenih carskih i varvarskih garnizona, ali i kućercima stanovništva koje je, bežeći pred ognjem i mačem, tražilo spas iza moćnih zidina hipodroma.
Osim na kamenim spomenicima sa imenima gladijatora, sirmijumski hipodrom se spominje i u nezaobilaznom delu Amijana Marcelina “Res Gestae”. Amijan, opisujući ulazak imperatora Julijana Otpadnika u Sirmijum, pominje da je car drugog dana svoje posete gradu priredio trke dvokolicama, što je izazvalo opšte oduševljenje i radost naroda.
Na prostoru hipodroma je 1867. godine pronađen miljokaz posvećen caru Konstanciju II, koji je, u stvari, bio postament za carevu skulpturu u prirodnoj veličini. Ovaj miljokaz se danas nalazi u Beču, u lapidarijumu „Kunsthistorisches“ muzeja i najbolje je očuvan miljokaz pronađen u istočnoj Evropi.
Hipodrom u Sirmijumu je imao istaknuto mesto i u ranohrišćanskim spisima. Osim na Artemidinom mostu, mnoge presude hrišćanima su izvršavane i na prostoru ovog zdanja. Čak se i u spisu „Passio Sancti Demetrii“ navodi kako je prijatelj Svetog Dimitrija Nestor, pobedio gladijatora Lyaosa, ljubimca cara Maksimijana, baš u areni sirmijumskog hipodroma.
Tragovi postojanja sirmijumskog trkališta su vidljivi i danas, pošto su delovi rezbarene kamene ograde ugrađeni kao dekoracija na mnogim javnim zgradama u Sremskoj Mitrovici. Iako se sam hipodrom nalazi još pod zemljom, nešto severnije od ostataka carske palate koji su konzervirani i prezentovani javnosti.
Sa druge strane, najveća odgovornost i krivica za zaboravljanje ove monumentalne građevine pada na širu novinarsku javnost, koja je neretko objavljivala kako je Viminacijum imao jedini amfiteatar na ovim prostorima. Čak i da ostavimo po strani činjenicu da Viminacijum uopšte nije imao amfiteatar, neshvatljivo je zapostavljati drugu po veličini građevinu u Rimskog carstvu, koji je već otkriven, a onda ponovo zatrpan.
OVDE MOŽETE SLUŠATI SMART RADIO
(tekst i foto: Ivan Kovačević )