Jedino uređeno vojničko groblje iz Prvog svetskog rata u Sremu nalazi se u Rumi. Sedam godina od pogibije, 55 boraca dobilo krst, a hiljade tela odnela Sava
Odmah posle poraza srpske vojske na Legetu 1914. godine i neuspešnog prelaska u Srem, pravoslavni junaci koji su u toj bici živote dali za ujedinjenje našeg naroda i slobodu ostavili su svoje kosti baš tu, u srcu Srema. I pored toliko bitaka, pogibija i žrtava u Prvom svetskom ratu, groblje u Rumi ostaće do današnjih dana jedino uređeno vojničko groblje na tlu srpske zemlje iz tog perioda.
Na Gradskom groblju u Rumi, u Grobljanskoj ulici, sahranjeno je tek 55 vojnika. To su oni koji su imali “sreću” da poginu na čvrstom tlu, dok je nekoliko hiljada njihovih saboraca zauvek potopila Sava, pa im se ni za ime ni za grob ne zna. Večni spokoj na ovom groblju našli su i borci koji su danima i mesecima umirali od zadobijenih rana u rumskoj Vojnoj bolnici, a pristizali su i sa ostalih frontova.
Tokom Drugog svetskog rata, rumsko groblje je potpuno bilo razoreno, a na ponovno uređenje čekalo se, nažalost, čak tri decenije. Zavod za zaštitu spomenika kulture realizovao je projekat početkom 2019. godine. Kada je počelo sređivanje kompleksa, postojala je samo staza među humkama, a grobovi nisu bili obleženi. Danas spomen-kompleks čini 55 belih mermernih krstova i obelisk na kojem su uklesana imena svih vojnika koji su ovde sahranjeni a čija su tela bila sačuvana.
Odmah pošto je počela bitka na Legetu 6. septembra ujutru, prve poginule borce donosili su seljaci iz okoline ili rodbina, da ih sahrane na Novom pravoslavnom groblju, kako se tada zvalo. Na Legetu je, inače, zvanično pokopano 55 poginulih, ali se pretpostavlja da ih je sahranjeno znatno više, jer ima indicija da se u svakoj humci nalazi po nekoliko posmrtnih ostataka. To je verovatno i razlog što za jedan manji broj boraca imena do danas nisu utvrđena, a raspolaže se podacima koji upućuju na to da počivaju ovde. Neki su poginuli u borbi, neki tokom lečenja u Vojnoj bolnici u Rumi, a neki su doneti sa obližnjih frontova.
O prijemu tela poginulih i umrlih boraca i upisivanju podataka o njima, kao i organizovanju sahrane uz obred po propisu Srpske pravoslavne crkve, brinuo je Marko Šulaja, tadašnji rumski prota, čijom inicijativom je i formirano vojničko groblje. Preciznim unošenjem podataka u Protokol umrlih Crkve Sv. duha u Rumi o preminulim vojnicima u Vojnoj bolnici tokom 1914-1915. godine, prota Šulaja je sačuvao od zaborava njihove lične podatke, vrste zadobijenih rana, datume smrti i datume sahranjivanja.
Tako je zavedeno da je Milan Veljković iz Sokobanje, major, komandant 2. bataljona 13. pešadijskog puka, preminuo od ranjavanja u nogu i trbuh, a sahranjen je 9. septembra 1914. godine. Među 55 imena nalazi se i vojnik Ranko Nikolić iz Skoplja, koji je sahranjen 29. novembra 1914. godine, kao i vojnik Dragutin Dimić, iz Niša, koji je podlegao od povrede zadobijene u nogu i sahranjen je 21. novembra 1914. godine. Organizovanošću građana, humke su te godine odvojene i postavljeni su drveni krstovi, cveće i dosta zelenila, a prve subote u septembru crkva je služila pomen kome je prisustvovao veliki broj građana.
Nažalost, u Drugom svetskom ratu vojničko groblje u Rumi je devastirano i tek 1988. Savez boraca NOR prikupio je sredstva da se donekle obeleže grobna mesta. Povodom 100-godišnjice obeležavanja od početka Prvog svetskog rata, Savez boraca opštine Ruma i Zavod za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici dobili su šest miliona dinara od Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja za uređenje jedinog vojničkog groblja u Srbiji, koje je završetkom radova dobilo potpuno novi i dostojanstven izgled.
Bitka na Legetu vodila se između srpske i austrougarske vojske, a u pokušaju forsiranja prelaska Save poginulo je 6.500 boraca Timočke divizije prvog poziva. Za neke istoričare bitka na Legetu je slavna epizoda i jedna od najžešćih bitaka koje je srpska vojska vodila u Prvom svetskom ratu. Bitka je počela i završila se u jednom danu. Planirana kao demonstracija prelaza, pretvorila se u krvavi obračun koji je iz stroja izbacio blizu 8.000 srpskih i neprijateljskih vojnika.
OVDE MOŽETE SLUŠATI SMART RADIO
(Smiljka Kostić)