SUBNOR Mesne zajednice Martinci 23. februara 2025. godine svečano obeležava 83-godišnjicu napada na fašističku opštinu poznatijeg kao „Martinačka buna“. Komemoracija počinje polaganjem venaca i cveća na Spomenik palim borcima i žrtvama fašističkog terora u centru Martinaca.
Porukom Vrhovne komande, koju je doneo Boško Palkovljević Pinki naređeno je dizanje ustanka u Sremu. Formirana je udarna četa, na čelu sa Stankom Paunovićem Veljkom, jednim vodom je komandovao Pajica
Kuzminac a drugim Sava (Marinko) Gabošac. U noći 24/25. februara 1942. godine počela je oružana buna u selu Martinci paljenjem zgrade opštine i željezničke stanice. Borba sa fašističkim snagama, posebno ustaškim, bila je žestoka i krvava.
Vest o ustanku u Sremu, najpre u Martincima a dva dana kasnije u Adašavcima, stigla je do Vrhovnog štaba preko izveštaja Boška Palkovljevića – Pinkija. Partija je u Sremu ostvarivala svoju rukovodeću ulogu,
ali je u narodu izraslo shvatanje da „smo svi mi jedna partija“. Srem je postepeno izrastao u centar
narodnooslobodilačkog pokreta u Vojvodini. Sremski ustanici su protiv sebe imali aparat vlasti NDH, ali se on u prvo vreme nije mogao meriti sa onim mađarskog okupatora i folksdojčera. A i nacionalni odnosi u Bačkoj i Banatu bili su u znaku apsolutne nadmoći Mađara i Nemaca, koji su surovo obezbeđivali svoju vlast i političku prevlast.
Sremski partizani mogli su da se oslone na Frušku Goru, nasuprot bespreglednom ravničarskom prostoru Banata i Bačke, naročito nepogodnom za borbu kada, ubiranjem kukuruza, ogole polja. Uspešno politički pripremalo narod za borbu, oslobođeno sterilnih projekcija, razdvojeni Pokrajinski komitet KPJ za Vojvodinu nije prestajao da robuje dogmatskim predstavama; krivo je procenjivao objektivne uslove, računao na brzometnu pobedu, rizikovao je kadrove, izazivajući protiv sebe nemilosrdnu mađarsku i nemačku represiju.
Srem je u 1942. postao centar narodnooslobodilačke borbe u Vojvodini, njeno žarište, trajna ustanička oblast u kojoj se narodnooslobodilačka borba nije do kraja rata gasila. Februarski napad 1942. na žandarmerijsku stanicu u Martincima („martinačka buna“) označio je početak intenzivnijih borbi u Sremu koje više neće prestajati. Borbe su nosili Fruškogorski odred, ojačan mesnim desetinama, te obnovljeni Podunavski odred, koji je delovao na istočnim padinama Fruške Gore i obalskom području Dunava.
Početkom leta 1942. godine Fruškogorski odred je narastao na šest četa sa oko 350 boraca, a Podunavski na tri čete i 200 boraca. Uspon narodnooslobodilačkog pokreta neprijatelj je neuspešno pokušao da zaustavi masovnim streljanjem Srba u fruškogorskom selu Grgurevcima 6. juna 1942. godine.
Udružene okupatorske (nemačko – mađarske) i ustaške snage organizovale su u leto 1942. godine veliku ofanzivu na Srem, koja je imala svoju policijsku i vojnu dimenziju, s osnovnim ciljem da se u obliku koncentričnog napada“ opkoli Fruška Gora i na njoj unište partizanske snage. Policijska akcija počela je 9. avgusta i trajala do polovine septembra 1942. godine.
Specijalni Pavelićev opunomoćenik Viktor Tomić, sa Višim redarstvenim povjereništvom Velike Župe Vuka i
ustašama, nasrnuo je na narod Srema. Preki sudovi izricali su smrtne presude, a Srbi likvidirani na masovnim stratištima (Sremska Mitrovica, vukovarski Dudik, Jasenovac). Smrt je našlo oko 8.000 sremskih rodoljuba, među kojima i veliki slikar iz Sida Sava Šumanović. Naređenje za „čišćenje Srema“, pre svega brdskog predela Fruške Gore, izdao je vojni komandant Srbije general Paul Bader 21. avgusta 1942. godine.
U tu svrhu obrazovana je „Borbena grupa Borovski“, ako nazvana po general – majoru Hajnrihu Borovskom, komandantu pešadijske divizije, u čijem su se sastavu nalazili 6 nemačkih i 11 ustaških bataljona, ustaške i nemačke vazduhoplovne snage i delovi mađarske Dunavske flote. Mađarske granične jedinice preduzele su posebne mere stroge kontrole granice da bi se onemogućilo „infiltriranje nepoželjnih elemenata iz Hrvatske u Bačku i na teritoriju države“.
Napad grupe započeo je 26. avgusta u rejonu Mitrovica – Ruma – Novi Sad – Erdevik. Na napadnutom prostoru nalazilo se oko 1000 partizana svrstanih u Fruškogorski, Podunavski i Posavski NOP odred. Probojom partizana iz zaokruženja u pravcu bosutskih šuma i Semberije operacija je 31. avgusta 1942. obustavljena i grupa rasformirana. Delovi Fruškogorskog odreda uspeli su manevrisanjem da izbegnu uništenje. Partizanske snage izgubile su 50 boraca, među kojima Đorđa Markovića i Stanka Paunovića, komandanta i komesara Štaba partizanskih odreda Srema.
Velika ofanziva je prohujala, ali otpor naroda, naročito stradalog u zbegovima, nije slomljen, kao ni partizanska ofanzivna moć. Probuđeni narod nije se više dao pokoriti. O značaju „Martinačke bune“ na skupu su govorili: predsednik pokrajinskog odbora SUBNOR-a Jovo Barošević, predsednik SUBNOR-a grada Beograda pukovnik Bora Ercegovac, predsednik mesnog odbora SUBNOR-a Miroslav Mikica Jandrić i predsednik gradskog odbora SUBNOR-a Sremske Mitrovica Rada Bata Korica.
OVDE MOŽETE SLUŠATI SMART RADIO
(Sava Grujičić)
