Galerija slika „Save Šumanovića“ u Šidu: NASLEĐE UMETNIKA UBIJENOG OD USTAŠA!

Kako je „životna želja“ velikog srpskog slikara Save Šumanovića pretočena u stvarnost deset godina nakon tragične smrti umetnika kada majka Persida poklanja gradu 417 slika svog pokojnog sina i tako inicira otvaranje Galerije slika „Sava Šumanović“ u porodičnoj kući u Šidu, koja danas zauzima značajno mesto na kulturnoj mapi Srbije.

Galerija slika „Sava Šumanović“ u Šidu jedna je od najznačajnijih muzejskih ustanova u našoj zemlji. Osnovana je 1952. godine, na temelju darovnog ugovora kojim je umetnikova majka, Persida Šumanović (1875 – 1968), poklonila opštini Šid 417 slika svog pokojnog sina Save Šumanovića (1896 – 1942).

Sprovodeći u delo njihovu zajedničku  želju, veoma mudra i uporna majka uspela je u svojoj nameri da Galerija bude smeštena u porodičnu kuću koja im je bila oduzeta, i time omogućila posetiocima da dožive vrhunska umetnička dela na najbolji mogući način, u okruženju i svetlu u kom su i nastala.

Prvobitna zgrada od 400 kvadratnih metara izložbenog prostora, 1989. dograđena je i adaptirana, tako da Galerija slika „Sava Šumanović“ danas raspolaže sa 600 kvadrata namenjenih delima jednog od najvećih srpskih slikara 20. veka.

Bogatstvo umetničkog fonda čini Galeriju u Šidu referentnom ustanovom za izučavanje ličnosti i dela Save Šumanovića. Pored toga što Galerija poseduje najveću zbirku likovnih radova Save Šumanovića,  ukupno 417 dela – 350 slika rađenih tehnikom ulja na platnu i 67 skica u raznim tehnikama (crtež, pastel, akvarel, razblažena tempera), ovde se čuvaju i brojni dokumenti, izuzetna istorijska građa i hemeroteka. Mogućnost da posetioci vide sačuvan atelje umetnika u Spomen kući Save Šumanovića, pruža jedinstven doživljaj poštovaocima dela jednog od najznačajnijih srpskih umetnika.

Najveći broj radova, smeštenih u šidskoj galeriji, pripada poslednjem stvaralačkom (šidskom) periodu koji se smatra najzrelijom fazom, kada je umetnik, tokom poslednjih deset godina života, iza sebe ostavio 600 slika. Slikarstvo poslednje decenije spoj je, pored nesumnjivo raskošnog talenta umetnika, izuzetnih uslova za rad koje mu je porodica obezbedila, i inspiracije bogatstvom kolorita i svetlosti obronaka Fruške gore na kojima se prostire Šid. Priča o toj sudbonosnoj deceniji započinje sa desetak dela naslikanih tokom poslednjeg boravka u Parizu 1929. godine, koja je umetnik doneo vrativši se kući. Nakon smrti Perside Šumanović, Galerija je preuzela brojna dokumenta, časopise i fotografije koji su od izuzetnog značaja za izučavanje umetnikove ličnosti i stvaralaštva.

U neposrednoj blizini Galerije, za posetioce je 1982. godine otvorena Spomen kuća Save Šumanovića. U njoj je sačuvan porodični nameštaj, kao i atelje u kojem je nastalo 600 slika. To je kuća u kojoj je veliki srpski slikar proveo rano detinjstvo i poslednje godine života, u kojoj je naslikao brojna remek dela nacionalne umetnosti, kategorisana kao kulturno dobro od velikog značaja.

Upravo iz nje ustaše su Savu Šumanovića, 28. avgusta 1942. godine, odvele u Sremsku Mitrovicu, gde su ga, u zoru 30. avgusta, streljale zajedno sa 120 Šiđana.

„Danas znamo da je  Sava Šumanović bio jedan od 1500, iz celog sveta, učenika Andrea Lota, uvaženog umetnika, profesora i teoretičara,  koji su po povratku u svoje zemlje doneli i savremene evropske tokove u umetnosti, dah moderne Evrope. Pored talenta i marljivog rada, Andre Lot je smatrao da je za stvaranje umetničkih dela, za večnost, neophodno poštovanje tradicije, visoko obrazovanje, poznavanje geometrije, hemije, fizike. Bio je to  povratak redu, što je odgovaralo i Šumanovićevom senzibilitetu. Do kraja života Šumanović je težio skladu svih činilaca slike, nenametljivoj harmoniji koja je ugodna našem oku (kako je napisao u katalogu jedne izložbe), želeo da nam stvori večno veselje za oči„, kaže istoričarka umetnosti i direktorka Galerije u Šidu Vesna Burojević.

Sava Šumanović je stvarao samo 25 godina, ali je za to vreme uspeo da obezbedi veoma značajno mesto u nacionalnoj istoriji umetnosti. Njegova monumentalna slika Pijana lađa (1927), po mišljenju mnogih stručnjaka, najznačajnija je delo naše umetnosti 20. veka. U obimnom i impozantnom opusu Save Šumanovića popisano je oko 800 slika – ulja na platnu, i isto toliko crteža, akvarela, pastela. Njegovim delom bavili su se mnogi eminentni stručnjaci i naučni radnici,  njihove analize objavljene su u nekoliko monografija, u brojnim katalozima, studijama.

Nezaobilazna i od presudnog značaja za osnivanje Galerije slika „Sava Šumanović“ u Šidu svakako je Persida Šumanović.

Pre svega kao majka, koja je pored ljubavi i bola, nesebično podržavala želje sina jedinca na izabranom stvaralačkom putu, a naročito nakon njegove tragične smrti.

Doživela je duboku starost. Pred kraj Persidinog života, 19. marta 1965, Galeriju slika „Sava Šumanović“ je posetio Josip Broz Tito. Ćerka trgovca, znala je koliko ta poseta može doprineti afirmaciji Galerije i Savinog dela. Nakon obilaska izloženih radova, predsednik Tito  je na lični zahtev posetio Persidu Šumanović u porodičnoj kući.

Tito je Savinoj majci odao priznanje što je uspela da sačuva toliko mnogo slika, a ona mu je poklonila ulje na platnu Most na Šidini (1939).

Imajući u vidu da je Galerija slika „Sava Šumanović“ memorijalnog tipa, posvećena umetniku čije je delo obeležilo svoju epohu i uticalo na tokove srpskog likovnog stvaralaštva 20. veka, u ovoj kulturnoj ustanovi najveću pažnju poklanjaju Stalnoj postavci. Ona predstavlja osnovu tumačenja i prezentacije bogatog umetničkog fonda. 

(Dušan Poznanović/foto: arhiva Galerije „Sava Šumanović“)