Na bogatom arheološkom nalazištu u dubinama reke Save ’’Žute foke’’ već decenijama otkrivaju kulturno blago iz prošlosti Sremske Mitrovice, a vredne artefakte poklanjaju Muzeju Srema. San im je da pronađu čuvenu Zlatnu kapiju Sirmijuma za koju se vezuju brojne legende, a u prošlosti je izazivala interesovanje svetskih arheologa i kolekcionara.
’’Žute foke’’ datiraju zvanično od 1999. godine, ali su mitrovački ronioci daleko ranije započeli amatersko bavljenje arheologijom. Profesionalni ronioci Branimir Pavlović i Zlatko Dumančić iz Sremske Mitrovice još početkom 90-tih otkrili su značajni arheološki lokalitet u reci Savi koji nastavljaju da istražuju u saradnji sa Muzejom Srema.
–Mutna Sava čuva velike tajne i blaga prošlosti. Istorija Sirmijuma je duga i zanimljiva, na ovim terenima smenjuju se narodi, ovuda su prolazile brojne vojske ostavljajući za sobom oruđa, oružja, nakit, plovila. Nekoliko hiljada artefakata izvadili smo iz dubina reke i poklonili Muzeju Srema. Na osnovu naših podataka napravljene su mape arheoloških lokaliteta na reci Savi, započeta je njihova obrada i izrada prikaza animacije u 3D grafičkoj tehnologiji, priča Branimir Pavlović, osnivač i prvi čovek ’’Žutih foka’’.
Njihovo dosad najznačajnije otkriće je Irinejev stub koga su pronašli 2012.godine na dnu reke, u gomili klesanog i obrađenog kamena. Izuzetna relikvija za koju se pretpostavlja da je deo srednjevekovnog mosta podignutog u čast Svetog Irineja ima natpis na starogrčkom, koji još uvek nije dešifrovan.
Pretpostavke su da je taj most podignut na mestu rimskog Artemidinog mosta gde je 304.godine po nalogu cara Galerija pogubljeno nekoliko stitona ranih hrišćana, među kojima i episkop Irinej, đakon Dimitrije i Rimljanka Anastasija koji su kasnije proglašeni za svece.
–Naše oduševljenje bilo je ogromno kada smo pre nekoliko godina na dnu Save pronašli ostatke antičkog broda. Po specifičnosti izrade egija u saradnji sa stručnjacima zaključili smo da se radi o rimskoj galiji, tipu rečnog broda kakav se danas nalazi u muzeju u Majncu. To je značajno istorijsko blago koje čeka da se izvadi, konzervira i prezentuje javnosti, kaže Pavlović.
Najveći motiv koji ih pokreće da rade u teškim uslovima ronjenja u mutnoj vodi je potraga za zlatnom kapijom Sirmijuma. Mit ili stvarnost, te činjenica je da je mnogi arheolozi pominju u istorijskim osvrtima na antički Sirmijum.
Čuvena je priča o američkom kolekcionaru Peganu koji je još šezdesetih godina, kada su započela arheološka istraživanja Sirmijuma, gradskim vlastima Sremske Mitrovice nudio ogroman novac za izmeštanje grada na drugu lokaciju u cilju pronalaženja zlatne kapije.
Istorija kaže da je Sirmijum krajem trećeg i početkom četvrtog veka bio jedna od prestonica Rimskog carstva u periodu tetrarhije, a osim Carske palate imao je baziliku, većnicu, Hipodrom, nekoliko livnica i kovnica novca.
Na obali Save bila je velika luka za vojne i trgovačke potrebe, kao i brodogradilište.
Moćni zidovi opasivali su grad, koji je zbog bogatstva i blizine granice stalno bio izložen napima varvarskih plemena. Sirmijumske kapije prvi je 441.godine razbio hunski vođa Atila.
Prema legendi na glavnom ulazu u grad nalazila se zlatna kapija sa dva velika lava na njenim stubovima.
Po predanju lavovi su bili grandiozni, visoki jedan metar i teški dve tone zlata.
Veliko interesovanje Mitrovčana izazvala je i izložba radova Ronilačkog kluba ’’Žute foke’’ održana nedavno u mitrovačkoj Galeriji ’’Lazar Vozarović’’
Predstavljeni su nameštaj, dekorativni predmeti i ikone izrađene od prirodno konzerviranog drveta starog više hiljada godina otkrivenog na dnu Save, a koje je izradio Branimir Pavlović u svojoj stolarskoj radionici.
Pored svega, ’’Žute foke’’ izradile su projekat ekološko-arheološkog centra na Savi kod Sremske Mitrovice, koji bi u budućnosti bio mesta okupljanja i saradnje arheologa i ronilaca iz zemlje i sveta.
