Mada postoje brojni dokumenti koji svedoče o postojanju i boravku Jevreja u Sremu za vreme turske i austrijske vladavine, tek u XVIII veku prvi pripadnici ove nacije-religije dobijaju dozvolu da se trajno nasele u Sremskoj Mitrovici. Jedno od imena zabeležnih iz tog perioda je i David Levi, koji se pominje na poreskom spisku iz 1785. godine.
Zakupac mitrovačke svilare iz 1823. godine Bernhard Lihtenštajn se pominje i kao jedan od ktitora mitrovačke bolnice (dao je za to vreme veliki prilog od trideset forinti u srebru). U istom ovom periodu, ostale su detaljno opisane nevolje koje su izvesni K. Jovanović i K. Frušić imali sa vlastima zato što su među svojim zaposlenim često imali Jevreje (njihov se posao sastojao u sakupljanju starih krpa). Odnos vlasti se, na svu sreću, prema pripadnicima jevrejskog naroda ipak menjao, iako sporo i postepeno, pa se njihov broj u Sremu povećavao.
Jedan od najuglednijih Mitrovčana s početka dvadesetog veka bio je i Josip Flajšman, koji je uspešno vodio trgovinu kožom preko pola veka.
Pred sam rat u Mitrovici je bilo oko sto četrdeset jevrejskih porodica, za čije verske potrebe je početkom XX veka sagrađena i veoma lepa sinagoga, odmah preko puta današnje gimnazije. Tih godina osnovano je i Cionističko društvo, a odmah zatim i literarno društvo, pevačko, dobrotvorno, sportsko. Jevrejska zajednica u gradu je bila ugledna i bogata, sačinjena od trgovaca, zanatlija, lekara, advokata i činovnika.
Sinagogu su nacisti minirali 1941. godine, a svoje zasluge u apsolutnom istrebljenju Jevreja imali su mitrovački Nemci, Hrvati i drugi koji su bili naklonjeni nemačkoj-ustaškoj vlasti, koji su počeli da proganjaju, zlostavljaju i hapse Jevreje i uništavaju sinagogu.
Sinagoga je prvo zatvorena i zapečaćena, a početkom avgusta prve godine rata u Jugoslaviji počela je pljačka i odnošenje svih dragocenosti iz sinagoge, skidan je crep i drvene grede. Najzad, šestog avgusta je minirana i potpuno uništena u snažnoj eksploziji. Prostor na kome je 37 godina stajala ova bogomolja dugo vremena je bio potpuno prazan. Uporedo sa uništenjem sinagoge, uništene su i poslednje jevrejske porodice u Mitrovici.
S obzirom da Jevreji nisu poput Srba, pa da brzo zaborave na svoje žrtve, na sajtu EL MUNDO SEFARAD, postoji spisak sa imenima nalogodavaca i izvrsitelja koji su direktno učestvovali u miniranju sinagoge. Isti su vršili progon Jevreja iz Mitrovice i njihovo besomučno pljačkanje.
Mnogi sa tog spiska i nakon rata uživali su poštovanje u gradu od strane novih komunističkih vlasti koji su njihove zločine tolerisali pod parolom bratstva i jedinstva.
Ovo su imena tih zločinaca:
POLHER ADAM Gestapovac,
Dr. IVAN LONGAREVIĆ šef policije u Sremskoj Mitrovici, isticao se u proganjanju Jevreja
KNEZ FERDO šef policije u Sremskoj Mitrovici
TRUHAR FRANJO šef policije u Sremskoj Mitrovici
ĐURIĆ EUGEN šef policije u Sremskoj Mitrovici
BRENSICTEK RADOSLAV iz Sremske Mitrovice, rukovodioc u rušenju jevrejskog hrama u Sremskoj Mitrovici
FEJEŠ činovnik Sremske Mitrovice, takođe učestvovao u rušenju hrama u Sr. Mitrovici,
KATA PIVAREVIĆ iz Sr. Mitrovice, pljačkala jevrejske stvari
JOCA KLEPIĆ iz Sr. Mitrovice, pljačkao jevrejsku imovinu
PERA RAPOTIN iz Sr. Mitrovice, pljačkao jevrejsku imovinu, rušio Jevrejski hram.
GAMIRŠEK VLADIMIR iz Sremske Mitrovice, pljačkao jevrejsku imovinu i potkazivao Jevreje, bio je i ustaški funkcioner,
Dr. DIKO VIC upravitelj župskog redarstva u Vukovaru, proganjao i hapsio Jevreje
GNIPP DANIEL policijski pristav u Mitrovici
KOBAČIĆ MATE policijski činovnik u Mitrovici
KRZMANOVIĆ ANDRIJA logornik u Mitrovici,
ZINGEL ĐURO policajac,
BORICH STEVAN policajac
TOMAC ANDRIJA policajac
OLIH ANTUN policajac
MACKANIĆ NIKOLA policajac
MAYER FRANJO policajac
FILIPOVIĆ LUKA policajac
KAJIĆ IVAN policajac
SIMON ANTUN Gestapovac, pljačkaš
FEREBEZ ILIJA privatni činovnik, pljačkaš.
Danas Jevreja u Mitrovici više nema, a na mestu gde se nekad nalazila sinagoga (ugao ulica Svetog Save i Dositejeve) ozidano je nekoliko privatnih kuća.
Izvor: Antonacci
(Milan Milivojević)
OVDE MOŽETE SLUŠATI SMART RADIO
